Semantik dan Pragmatik Bahasa Melayu

Semantik dan pragmatik bahasa Melayu A. Dalam ilmu semantik terdapat beberapa istilah. Berikan maksud/definisi/konsep bagi frasa-frasa di bawah. 1. Semantik Menurut Abdullah Hassan (1992:1), semantik ialah istilah yang merujuk kepada kajian makna. Manakala J.W.M Verhaar (1996:13) berpendapat bahawa “semantik adalah cabang linguistik yang akan membahas erti atau makna”. R.H.Robins (1992:24) mentakrifkan semantik sebagai “Makna merupakan atribut bukan sahaja dari bahasa melainkan pula dari segenap sistem tanda dan lambang dan kajian makna dinamakan semantik”. Seterusnya Aminuddin (1988:15) menyatakan “Semantik berasal dari Yunani mengandungi makna untuk memaknai. Sebagai istilah teknis semantik mengandungi pengertian kajian tentang makna”. Maka, dapatlah dirumuskan semantik merupakan salah satu bidang linguistik yang mengkaji tentang makna. Ia juga menyumbang kepada hubungan dengan ilmu-ilmu yang lain seperti sosiologi, antropologi, falsafah dan psikologi. Kajian ini adalah sebahagian daripada linguistik yang mengkaji bahasa secara teliti. Selain itu, ia juga menyelidik panduan tanda-tanda atau lambang yang menghasilkan sesuatu bahasa dan isinya. Dengan demikian dapatlah dikatakan jika tidak ada unsur makna, bahasa tidak akan sempurna. 2. Abstrak Perkataan yang memerlukan penelitian dan pentafsiran yang lebih mendalam disebut sebagai abstrak. Abstrak bersifat kabur dan tidak jelas maknanya. Kekeliruan akan berlaku apabila ada perkataan yang memerlukan penjelasan dan disebut sebagai makna kabur (taksa). Abstrak ini mempunyai empat jenis iaitu kekaburan rujukan, ketidakpastian makna, kurang ketentuan makna, dan pertentangan makna. 3. Konkrit Konkrit ialah perkataan yang jelas maknanya. Ia juga disebut makna denotatif. Denotatif mempunyai ciri-ciri seperti tepat, tidak menimbulkan kekeliruan atau pun keraguan. Ia merupakan makna yang boleh dirujuk terus kepada objek itu sendiri dan lebih berbentuk fakta. 4. Makna Saodah Abdullah (1990:40) dalam Abdullah Yusof (2009:16) menjelaskan makna boleh dibahagikan kepada tiga bahagian dan salah satu daripadanya ialah makna rujukan yang mengkaji sesuatu perkataan itu sebagai unit linguistik. Eugene A. Aida (1998:8) dalam Abdullah Yusof (2005:15) pula menyatakan bahawa makna simbol-simbol lisan dianggap sebagai suatu atribut atau ciri hakiki yang dimiliki oleh kata. Maka dapatlah dirumuskan makna ialah sesuatu yang dapat difahami dan mempunyai hubungan langsung. Hubungan langsung adalah perlu untuk mengetahui apa yang difikirkan oleh penutur semasa bertutur. Makna simbol-simbol lisan menyumbang kepada lambang bunyi dan makna. Dalam bahasa Melayu, banyak perkataan yang mempunyai lebih daripada satu makna. Contohnya: i. Dia meminjam buku di perpustakaan. ii. Buku tebu sukar untuk dipotong. iii. Dia membeli dua buku sabun. Maksud perkataan “buku” dalam ayat-ayat di atas adalah berbeza-beza maknanya. Maksud “buku” pada ayat pertama bermaksud kertas-kertas yang telah dijilid, “buku” pada ayat yang kedua bermaksud ruas tebu dan “buku” pada ayat yang ketiga berfungsi sebagai penjodoh bilangan. 5. Lambang Menurut Ainon Ahmad (1994:48) dalam Abdullah Yusof (2009:16) perkataan-perkataan yang terdapat dalam sesuatu bahasa itu dinamakan sebagai lambang. Perkataan yang terdapat dalam bahasa di sebut lambang. Lambang merupakan salah satu jenis kod pada kumpulan objek yang dinamakan sebagai isyarat. Terdapat tiga jenis lambang iaitu indeks, ikon, dan konvensi. a) Indeks terbahagi kepada iaitu: i) Indeks kepada manusia. Contohnya: pakaian bayi di ampaian. Ini menunjukkan ada bayi di tempat itu. ii) Indeks kepada bukan manusia. Contohnya: tanah merekah. Ia menunjukkan kemarau. b) Ikon pula terbahagi kepada dua iaitu: i) lambang sifat-sifat yang ada pada dirinya contoh: gambar atau lakaran. ii) dan bunyi-bunyi anomotopoeik contohnya kuek untuk bunyi itik. c) Konvensi – merupakan satu lambang yang disebut sebagai simbol dan di terima pakai secara keseluruhan. Contohnya simbol dalam tanda baca. (!), (?). 6. Ketaksaan Ketaksaan bermaksud kata, frasa atau ayat yang tidak pasti maknanya. Menurut Soenjono Dardjowidjojo (2007), ayat yang mempunyai lebih daripada satu makna. Menurut Darwis Harahap (1994) pula, taksa ialah ayat yang tidak pasti maknanya. Contoh ayat: a) Pondok itu telah runtuh. Perkataan pondok itu mungkin membawa maksud rumah kecil, pondok tempat mengaji atau dangau. i. kekaburan rujukan Kekaburan rujukan bermaksud makna yang hampir sama tapi fungsinya dalam ayat berbeza. Contohnya: Sahabat dan kawan. Sahabat adalah lebih rapat dari kawan. ii. ketidakpastian makna Ketidakpastian makna membawa maksud item yang kabur atau tidak jelas seperti binaan ayat bahasa Inggeris. iii.kurang ketentuan makna Kurang ketentuan makna bermaksud pengertian makna yang tidak jelas. Ayat yang dinyatakan secara umum sahaja. Contohnya: Budak itu terjatuh. ‘Budak’ tidak dijelaskan dari segi jantina, bangsa dan umurnya. Situasi terjatuh pula tidak diketahui tempat dan sebab-sebabnya. iv. Pertentangan makna Pertentangan makna bermaksud makna yang diberi terlibat dengan pernyataan atau yang mempunyai tafsiran yang berlainan. Contohnya: a) Perjumpaan akan diadakan selepas waktu asar atau selepas waktu pejabat. Berdasarkan ayat di atas, ia menimbulkan ketaksaan kerana terdapat dua arahan yang kurang jelas sama ada perjumpaan selepas waktu asar atau selepas waktu pejabat kerana mungkin waktu asar adalah lebih awal dari waktu pulang dari pejabat. B. Ilmu semantik membicarakan jenis-jenis makna yang terdapat dalam bahasa Melayu. Berikan penjelasan tentang jenis-jenis makna di bawah. 1. Konotatif Makna konotatif adalah makna yang ada kaitan dengan nilai rasa, baik positif atau negatif.( Nik Safiah Karim, 2004). Makna konotatif berbeza dengan makna emotif kerana makna konotatif cenderung bersifat negatif, sedangkan makna emotif adalah makna yang bersifat positif. (Fathimah Djajasudarma, 1999:9) Sekiranya nilai rasa tidak wujud, maka sifat perkataan itu nanti mungkin tidak memihak mana-mana. Contoh perkataan: Mati dan mampus. Walaupun perkataan mati dan mampus mempunyai makna denotatif yang sama tetapi kedua-dua perkataan ini mempunyai nilai rasa yang berbeza. Mati mempunyai nilai rasa yang tinggi manakala mampus mempunyai nilai rasa yang rendah. Bagi masyarakat yang beragama Islam pula, nilai rasa mereka berbeza dengan interpretasi masyarakat yang bukan beragama Islam. Makna konotatif juga boleh dilihat dari aspek lain yang tidak spesifik pada bahasa tetapi juga dikongsi bersama sistem komunikatif, bervariasi menurut budaya. Contohnya iklan di televisyen yang menggambarkan kemewahan dan bergaya walaupun dengan cara berhutang iaitu penggunaan kad kredit. 2. Leksikel Leksikel adalah makna yang dapat dibaca dalam kamus, kata-kata yang dapat berdiri sendiri, dalam bentuk imbuhan atau dalam bentuk dasar. Contohnya: perkataan lari, selari, berlari, berlarian, melarikan, larian, pelari dan pelarian memiliki makna leksikal kerana maknanya dapat dirujuk dalam kamus. Di dalam kamus Dewan Edisi Keempat (2007: 912), leksikel didefinisikan sebagai bukan perkataan atau perbendaharaan kata sesuatu bahasa, makna sesuatu bahasa itu sendiri iaitu tanpa melihat penggunaannya dalam ayat. Contoh: Pohon itu bergoyang ditiup angin. Perkataan ‘pohon’ itu merujuk kepada pokok. Pohon maaf di atas segala kesalahan. ‘pohon’ di atas adalah bukan bermakna leksikel. . 3. Etimologis Etimologis bermakna mengkaji asal usul sesuatu perkataan terbentuk dan ia juga mencari maklumat tentang perubahan sesuatu perkataan. Perubahan kata mungkin berlaku berdasarkan perubahan nilai, norma, keadaan sosiopolitik atau ekonomi sesebuah masyarakat. Contoh perkataan: abang Abang adalah merujuk kepada saudara lelaki yang lebih tua. Ia juga merujuk kepada panggilan kepada orang lelaki yang umurnya melebihi daripada si pemanggil. Tetapi kini, ia telah berubah iaitu merujuk kepada panggilan kepada suami yang pada suatu waktu dulu panggilan untuk suami ialah kekanda. 4. Gramatikal Makna baru yang wujud akibat dari proses pengimbuhan, pengulangan, pemajmukan yang menghasilkan makna-makna gramatis adalah disebut gramatikal. Contohnya daripada kata dasar ‘jalan’. Jika diletakkan imbuhan menjadi perjalanan, berjalan, menjalankan, sejalan dan menjalani. Apabila pelbagai imbuhan diberikan ia memberi makna kata yang berlainan. 5. Stalistik Makna stalistik ialah perbezaan kata berdasarkan perbezaan sosial atau bidang-bidang tertentu. Menurut Geoffrey Leech (2005:25) makna stalistik adalah makna dalam sebuah kata yang menunjukkan lingkungan sosial penggunaannya. Contohnya perkataan konkrit. Bagi orang yang mempelajari tentang bahasa, konkrit bermaksud ‘perkataan yang jelas maknanya’ manakala orang yang terlibat bahagian kejuruteraan, konkrit membawa maksud ‘bahan binaan yang bercampur batu, simen dan pasir’. 6. Kolokatif Makna kolokatif ialah kata yang bersinonim yang hanya sesuai dengan padanan tertentu dan merangkumi perkataan yang penggunaannya dalam lingkungan yang sama. Menurut Abdullah Yusuf (2009:6) makna kolokatif berkenaan dengan ciri-ciri makna tertentu yang dimiliki sesuatu kata dari jumlah kata yang bersinonim. Contohnya perkataan ‘jijik’ dan ‘kotor’ yang membawa maksud benda yang telah tercemar. Namun begitu, jijik lebih kepada sesuatu yang memualkan seperti najis atau perbuatan yang hina. C. Baca dan fahami konsep bagi perkataan sinonim, antonim, hiponim dan hipernim. Berikan 3 contoh kata yang boleh mewakili setiap istilah/kata di atas. 1. Sinonim Sinonim ialah dua perkataan yang hampir maksudnya atau seolah-olah sama. Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat, sinonim adalah kata yang sama maknanya dengan kata yang lain. Sinonim ialah kesamaan makna perkataan, iaitu kata-kata yang mempunyai makna yang sama atau hampir sama. Dalam bahasa Melayu, terdapat kamus sinonim yang mengandungi senarai perkataan seerti bahasa Melayu. Contohnya: i. Buruk – hodoh ii. Kuat – gagah iii. Harum – wangi 1.1 Sinonim Pinjaman ‘Pepatung’ dalam dialek Perak bermakna ‘cakcibau’. ‘Batas’ ialah jalan raya dalam dialek Kedah. Maksud konvesionalnya ialah timbunan tanah yang menjadi sempadan petak-petak sawah. 1.2 Sinonim Konteks Perkataan ‘jemput’ dan ‘undang’ banyak digunakan dalam konteks protokol. Sebenarnya ‘jemput’ digunakan dalam konteks lisan, manakala ‘undang’ dalam konteks tulisan. Ini bermakna konteks mewujudkan perkataan yang sama makna. 1.3 Sinonim Laras Sosial Perkataan-perkataan tersebut digunakan dengan berdasarkan status. Misalnya, ‘penyanyi’ ialah orang yang ‘bernyanyi’ manakala ‘biduan’ bermaksud status yang tinggi dalam profesionalisme seni. 2. Antonim Antonim ialah dua perkataan atau lebih makna seolah-olah berlawanan. Menurut Kamus Dewan Edisi keempat antonim sebagai kata yang berlawanan maknanya dengan kata yang lain. Terdapat tiga jenis antonim iaitu: i. Antonim berpasangan Antonim berpasangan merupakan perkataan yang berlawanan yang saling melengkapi antara satu sama lain. Contohnya: Tidur - jaga Hidup - mati Cantik - buruk ii. Antonim Berperingkat Makna kata adjektif yang menunjukkan pasangan kata ini mempunyai hubungan rujukan dengan benda yang dimaksudkan. Contohnya: Besar - kecil Kurus - gemuk Tinggi - rendah iii. Antonim Berhubungan Jenis pasangan kata antonim berhubungan. Dalam hal ini, kedua-dua pasangan itu dari segi semantiknya membawa makna yang setara. Contohnya: doktor - pesakit jual - beli guru - murid 3. Hipernim dan hiponim Hipernim dan hiponim saling berkait di antara satu sama lain. Hipernim adalah kata-kata yang mewakili banyak kata lain manakala hiponim adalah kata khusus yang terwakili ertinya oleh kata hipernim. Menurut Abdullah Yusuf et. al., (2009), hipernim merupakan satu kata yang lebih besar iaitu kata umum yang juga disebut superordinat. Manakala hiponim adalah kata khusus yang disebut sebagai subordinat yang terangkum dalam maknanya dalam kata umum tadi, (dalam hipernim). i. Contoh hipernim ialah sayur. Hiponim bagi sayur seperti bendi, kacang, kangkung, sawi dan sebagainya. ii. Contoh Hipernim kedua ialah barang kemas. Hiponim barang-barang kemas ialah cincin, gelang, rantai dan sebagainya. iii. Contoh hipernim yang ketiga ialah air. Hiponimnya pula ialah air sungai, air laut, air hujan dan sebagainya. 3.1 Hiponim tulen adalah satu perkataan yang mempunyai makna yang luas dan umum mencakupi makna dua atau lebih perkatan lain (Abdullah Hassan, 2007). Contoh: 3.2 Hiponim umum Hiponim umum bermaksud satu perkataan yang menjadi kata nama umum seperti rumah teres dan rumah banglo. Ini bermakna bahawa sesuatu jenis rumah mesti bergabung dengan perkataan rumah untuk membentuk satu komponen kata nama am. D. Berikan ulasan dari sudut makna bagi pasangan perkataan di bawah. a) buaya – buaya darat i. Buaya ialah sejenis haiwan reptilia besar berkulit tebal, berbadan panjang dan hidup di air. ii. buaya darat ialah simpulan bahasa atau perkataan yang tersusun dalam susunan khas, membawa pengertian yang berlainan daripada erti perkataan asalnya. b) buku – membukukan i. buku ialah bahan helaian kertas berjilid yang berisi tulisan dan sebagainya untuk dibaca atau mempunyai ruangan kosong untuk ditulis. ii. Membukukan membawa maksud perbuatan menghasilkan buku atau menerbitkan dalam bentuk buku. c) wanita – perempuan Melalui teori Katz & Fodor (1963) setiap konsep dipecahkan ke dalam kompenan atau fitur yang terkecil. Fitur ini ditandai dengan (+) dan (-). Perbezaan ini dapat dilihat pada rajah di bawah. Wanita Perempuan (+) Orang (+) orang (+) Dewasa (-) dewasa (+) Bukan lelaki (+) bukan lelaki (-) Jantina (+) jantina (+) Kahwin (-) kahwin (+) Matang (-) matang (-) kanak-kanak (+) kanak-kanak Berdasarkan rajah di atas wanita tergolong dalam kata nama yang dikelompokkan dalam fitur iaitu orang dewasa yang bukan lelaki, telah berkahwin dan matang. Ia bukan seorang kanak-kanak. Perempuan adalah seorang bukan dewasa belum berkahwin, tidak matang dan mungkin seorang kanak-kanak. d) gadis – perawan gadis perawan (+) orang (+) orang (-) berkahwin (-) berkahwin (+) perempuan (+) perempuan (+) dewasa (+) dewasa (-) dara (+) dara Berdasarkan rajah di atas gadis ialah orang yang belum berkahwin, perempuan dewasa dan bukan dara. Manakala perawan pula ialah orang yang belum berkahwin, perempuan dewasa dan merupakan dara. E. Makna dianalisis dalam tiga bahagian lambang, fikiran dan benda (menurut C. K. Odgen dan I.A Richard). Berdasarkan penyataan di atas, buat sat huraian berkaitan dengan hubungan ketiga-tiga unsur tersebut. Menurut C.K. Odgen dan I.A. Richard dalam buku mereka The Meaning of Meaning (1923), makna sesuatu perkataan juga boleh dianalisa dengan menggunakan istilah lambang, fikiran dan benda. Ketiga-tiga istilah ini saling berhubungan antara satu sama lain sama ada secara langsung atau tidak langsung. Perhubungan ini dinamakan sebagai segitiga Semiotik. (Abdullah Hassan, 1980: 233) TEORI SEGITIGA SEMOITIK Teori Segitiga Semiotik (semiotic triangle) telah diperkenalkan oleh Ogden dan Richards. Melalui teori segitiga semiotik ini mereka cuba menerangkan makna dari segi komponennya. Mereka telah memecahkan makna kepada tiga komponen iaitu simbol (perkataan), fikiran (konsep/referensi) dan rujukan (benda). Mereka telah menggunakan segi tiga untuk merepresentasikan ketiga-tiga komponen makna tersebut. Simbol adalah unsur-unsur linguistik iaitu perkataan dan ayat, rujukan ialah benda sementara fikiran adalah konsep (Raminah Hj Sabran & Rahim Syam: 1987: 278). Di dalam rajah segi tiga semiotik terdapat garisan yang terputus-putus di antara simbol (perkataan) dan rujukan (benda). Ini menunjukkan simbol dan rujukan (benda) itu tidak mempunyai hubungan yang mutlak. Contohnya perkataan jam merupakan lambang yang menggunakan sebuah jam dalam fikiran. Ada hubungan antara fikiran dengan jam dan ada juga hubungan antara fikiran dengan benda sebenar. Namun, hubungan antara lambang dengan jam adalah tidak langsung. Sesuatu lambang boleh berubah mengikut pengalaman dan pemikiran sesuatu. Mungkin ada yang melambangkan jam sebagai jam tangan, jam dinding, jam loceng dan sebagainya. Namun hubungan antara fikiran dengan benda dan lambang masih sama. Kesimpulannya, Segitiga Makna Oden dan Richard boleh dibahagikan kepada tiga bahagian: i) Symbol Symbol menunjukkan benda, manusia, peristiwa yang melalui fikiran yang melibatkan perasaan, sikap, harapan dan impian. Simbolisme Oden dan Richard hanya berurusan dengan bidang yang terbats oleh pengalaman manusia. ii) Reference Oden dan Richard menggunakan istilah rujukan atau reference untuk menjelas atau menunjukkan ke suatu objek dengan tidak menggunakan kata fikiran. iii) Referent Istilah ini dicipta oleh Odgen dan Richard bagi memenuhi satu keperluan dan merujuk kepada sesuatu benda nyata yang berada di luar kotak fikiran manusia. Jika kita menggunakan symbol maka kita akan merujuk kepada referent seperti apa itu, di mana, dan siapa. Ia boleh berhubungan secara langsung atau tidak langsung.