Kontrak Perkongsian Keuntungan

Kontrak Perkongsian Keuntungan

Kontrak Perkongsian Keuntungan boleh dibahagikan kepada dua (2) contoh Kontrak Musyarakah (Perkongsian) dan Kontrak Mudharabah.  Musyarakah menandakan percampuran saham pihak yang berkepentingan sehingga tidak dapat dibezakan antara satu dengan yang lain.  Oleh itu perkongsian membawa maksud perhubungan yang wujud di antara dua pihak dalam kontrak itu, walaupun tidak semestinya berlaku percampuran saham.  Manakala Mudharabah bermaksud persetujuan atau perancangan perniagaan di mana satu pihak menyediakan modal dan satu pihak lagi menyediakan pekerja atau kerja. 

Mudharabah

Definisi

Mudharabah bermaksud perkongsian keuntungan dimana satu pihak menyediakan modal (rabbul mal atau shahibul mal) dan pihak lain pula menyediakan pekerja (mudarib).

             Oleh itu kita boleh definisikannya sebagai kontrak perkongsian antara rabbul mal dan mudarib      di mana rabbul mal menyediakan modal kepada mudarib untuk melabur dalam perniagaan (enterprise) dan mudarib pula akan menggunakan kemahiran, pekerja dan usahanya.  Kedua pihak tadi akan berkongsi keuntungan berdasar nisbah yang telah dipersetujui.  Jika berlaku kerugian ianya akan ditanggung keseluruhannya oleh rabbul mal kecuali jika berlaku pecah amanah seperti salahlaku, kecuaian atau pelanggaran ke atas syarat-syarat yang dipersetujui oleh mudarib.  Jika berlaku kerugian disebabkan salahlaku mudaribi, maka mudarib akan dipertanggungjawabkan. 

             Dalam konteks perbankan Islam, bank Islam boleh memasuki 2 tingkat (two tier) perjanjian mudharabah.  (i) Tingkat pertama (first tier) berlaku perjanjian di antara pihak bank dengan penyimpan yang bersetuju menyimpan duit dalam akaun pelaburan bank dan berkongsi keuntungan.  Dalam kes ini penyimpan merupakan pemodal dan bank pula berfungsi sebagai pengurus dana.  (ii) Tingkat kedua (second tier) pula merupakan perjanjian antara bank dan usahawan yang memerlukan pinjaman kewangan dari bank dengan syarat keuntungan perniagaan akan dikongsikan bersama dengan bank pada kadar yang telah dipersetujui terlebih dahulu. Jika berlaku kerugian, ianya akan ditanggung oleh pihak bank (financier).

             Dalam kes ini bank berfungsi sebagai penyedia modal dan usahawan bertindak sebagai pengurus.  Sekiranya terdapat lebih dari satu pemberi pinjaman (financier) dalam projek yang sama (beberapa bank memberikan pinjaman) keuntungan akan dikongsi dalam kadar yang dipersetujui bersama, kerugian perlu dikongsi pada kadar jumlah modal yang telah dilaburkan oleh bank-bank (financier).

Asas Mudharabah

Mudharabah (perkongsian keuntungan) dibenarkan dalam Islam sebagaimana firman Allah dalam ayat 20: surah Al-Muzammil:

“....dan orang-orang yang lain (yang) mereka berjalan/berpergian di (muka) bumi Allah mereka mencari (dengan berdagang dll.) (sebagian) dari kurnia/rezeki Allah.”

Surah ini ditafsirkan bermaksud seseorang yang berjalan dengan tujuan perniagaan dan mencari pendapatan yang dibenarkan oleh Islam untuk diri sendiri dan keluarganya.

Dalam hadis menyokong perkara yang sama:

“Ibn Abas telah membayar wang untuk mudharabah dan menyatakan kepada mudarib bahawa dia tidak boleh belayar melalui laut, melintasi lembah atau menukar beli ternakan, dan mudarib adalah bertanggungjawab bagi sekiranya berlaku kerugian.  Syarat ini telah dibawa kehadapan Rasullah S.A.W dan baginda bersetuju” (Disampaikan oleh Bayhaqi no. 6/111).

Dalam hadis yang lain:

“Umar Ibn al-Khatab memberi dana yang dimiliki oleh anak yatim kepada seorang lelaki untuk tujuan mudharabah dan lelaki itu berdagang menggunakan dana di Iraq” Riwayat al-Bayhaqi dalam al-Ma’rifah.

Rasionalnya Allah membenarkan mudharabah meliputi perkara berikut:

i)    Wang tidak boleh mencipta wang kecuali ianya dikaitkan dengan keusahawanan.  Oleh itu mudharabah dihasilkan dengan gabungan wang dan keusahawanan.  Sebarang keuntungan yang didapati oleh mudarib dibenarkan oleh syariah.

ii)   Urusan jual beli mudharabah dibolehkan untuk memudahkan kerjasama pelaburan antara rabbul mal dan mudarib yang memerlukan modal.

Dalam lain perkataan terdapat sebilangan individu yang mempunyai wang tetapi tidak mempunyai kemahiran dalam perniagaan atau pelaburan.  Ada juga yang mempunyai perniagaan atau pelaburan tetapi kekurangan modal.  Oleh itu keadaan seperti ini memerlukan kontrak mudharabah untuk menggabungkan kedua belah pihak iaitu rabbul mal dan mudarib.

Jenis-jenis Mudharabah

Terdapat 2 jenis Mudharabah:

i)          Mudharabah terhad

ii)         Mudharabah tanpa had

Mudharabah terhad:

Mudharabah jenis ini merupakan kontrak di mana rabbul mal menghadkan tindakan mudarib pada sesuatu tempoh tertentu. Kontrak mudharabah akan tamat apabila tempoh yang ditetapkan itu telah  tiba.  Mudarib juga disyaratkan untuk menjalankan perniagaan di lokasi atau jenis-jenis perniagaan yang telah ditetapkan oleh rabbul mal.  Di bawah kontrak mudharabah terhad ini rabbul mal menganggapnya sebagai wajar atau sesuai bagi mudarib tetapi tidaklah sampai mengekang perjalanan perniagaan mudarib. 

Mudharabah tanpa had:

Merupakan kontrak di mana rabbul mal membenarkan mudarib menggunakan dana mudharabah tanpa sebarang sekatan.  Dalam kes ini biasanya mudarib mempunyai pelbagai pilihan perniagaan berdasarkan kepada kepercayaan dan kepakaran perniagaan yang dimilikinya.  Perniagaan ini dijalankan bersesuaian dengan kepentingan pihak-pihak yang terlibat dalam projek yang dijalankan dan objektif asal projek mudharabah untuk membuat keuntungan.

Pelaburan Antara Bank Mudharabah (Mudharabah Interbank Investments – MII) merujuk kepada satu mekanisme di mana Institusi Pelaburan Bank Islam defisit (deficit Islamic Investement Bank) ‘investee bank’ boleh mendapat pelaburan dari lebihan dana Institusi Bank Islam ‘investor bank’ berasaskan kepada mudharabah.  Tempoh pelaburan samada semalaman (overnight) atau 12 bulan.  Kadar pulangan pula berdasarkan kepada Nisbah keuntungan kasar sebelum pengagihan pelaburan selama setahun oleh ‘investee bank’.  Nisbah Perkongsian keuntungan boleh dibincang di antara kedua-dua belah pihak.  Pihak bank pelabur (investor bank) tidak mengetahui jumlah keuntungan yang akan diperlolehi kerana pulangan sebenar hanya dapat ditentukan selepas tamat tempoh pelaburan selama setahun itu.  Pelaburan pokok (principal investment) perlu dibayar pada akhir tempoh pelaburan beserta dengan keuntungan dari penggunaan dana oleh ‘investee bank’.  Sekiranya pihak mudarib hendak membuat kerja-kerja yang melampaui norma bisnes yang biasa dibuat, maka dia perlu mendapat keizinan dari rabbul mal terlebih dahulu.  Dia juga tidak dibenarkan mendapat rakan kongsi (mudarib) yang lain tanpa terlebih dahulu mendapat kebenaran atau keizinan dari rabbul mal. 

             Dalam operasi harian biasa, bank Islam juga boleh menggunakan sebahagian akaun desposit mengikut asas mudharabah di mana pemegang akaun itu telah membenarkan bank Islam untuk melaburkan dana yang mana bank Islam beranggapan sesuai tanpa sebarang sekatan seperti               di mana dana akan dilaburkan, bagaimana dan untuk tujuan apa dana itu dilaburkan.  Di bawah perancangan ini juga pihak bank Islam boleh menggabungkan dana penyimpan mudharabah bersama dengan dana yang dimiliki oleh bank atau dana lain di mana pihak bank ada hak untuk menggunakannya seperti  dalam akaun simpanan Wadiah.

Terma dan Syarat-Syarat Kontrak Mudharabah

Terdapat beberapa terma dan syarat yang perlu dipenuhi oleh kedua-dua pihak seperti di bawah:

a) Pihak yang berkontrak

Mudharabah memberikan hak kepada pihak yang berkontrak berkongsi keuntungan manakala pertanggungjawaban ke atas kerugian pula ditanggung oleh peserta-peserta.

b)  Tawaran dan Terimaan

      Mudharabah mempunyai dua rukun iaitu tawaran dan terimaan.  Mudharabah dikira sah apabila kedua belah pihak menggunakan perkataan yang jelas menunjukkan kontrak mudharabah dalam tawaran dan terimaan tersebut.

c)   Modal

      Modal dalam perkongsian semestinya dalam nilai mata wang yang sebenar.  Ia hendaklah dalam bentuk sedia tunai dan bukan dalam bentuk hutang.

d)  Keuntungan

      Sebarang keuntungan hendaklah dikongsi antara rabbul mal dan mudarib menurut nisbah yang telah dipersetujui sementara kerugian ditanggung sepenuhnya oleh rabbul maal.

e)  Kerja/Pekerja

      Rabbul mal tiada hak untuk mengambil bahagian urusan yang dijalankan oleh mudarib.

Applikasi Moden Mudharabah

Sistem Kewangan Islam menerima deposit dari penyimpan dan sektor swasta di bawah kontrak mudharabah (perkongsian untung dan rugi).  Kontrak ini merupakan dasar kepada kedua-dua Akaun Pelaburan Am dan Akaun Pelaburan Khusus. 

Akaun Pelaburan Am – di bawah akaun ini projek tidak dijelaskan.  Nisbah pembahagian keuntungan biasanya telah ditetapkan terlebih dahulu.

Akaun Pelaburan Khusus - akaun pelaburan jenis ini menjelaskan projek yang dijalankan.  Nisbah pembahagian keuntungan pula biasanya melalui proses rundingan. 

Kontrak Mudharabah merupakan sejenis perkongsian di mana satu pihak menyediakan modal dan satu pihak lagi menyediakan tenaga kerja dan pengurusan.  Sepertimana dalam Sistem Kewangan Isla, pelanggan atau penyimpan merupakan pelabur yang menyediakan modal manakala bank pula bertindak sebagai pengurus yang menambah nilai modal kepada keuntungan.  Sekiranya ada keuntungan ianya akan dikongsi antara dua pihak berdasarkan kepada nisbah tertentu atau peratusan yang persetujui terlebih dahulu.  Walau bagaimanapun sekiranya berlaku sebarang  kerugian dalam pelaburan itu,  pelabur akan menanggung semua kerugian.  Pengurus dana pelaburan sebaliknya akan mengalami kerugian dari segi aspek masa yang terbuang, tenaga usaha dan kehilangan keuntungan yang sepatutnya diraih dari pelaburan.